(osobno prisjećanje)

Za početak, par važnih napomena: ovo što pišem je moj osobni stav i sjećanje, što zapravo samo znači da sam u vrijeme događaja o kojima govorim živio u Hrvatskoj. Sve što pišem je moj stav, a ukoliko je riječ o citatu ili drugom izvoru, to ću posebno napomenuti.

Također, važno je napomenuti da ovo nije povijesni tekst. Objektivna povijest, kako nam to obično prezentiraju, ne postoji. Ovo je samo osobni pregled aktivnosti i događaja koji su organizirani protiv rata, nacionalizma i militarizma kako bi se pokazala i prakticirala solidarnost sa svima koji su patili zbog rata i njegovih posljedica.

Igor Seke je mirnovni aktivista iz Srbije koji trenutno živi u Meksiku. U periodu 2001-2004 bio je koordinator kampanje prigovora savesti u Srbiji, zajedno sa drugim učesnicima ove kampanje, koji su uglavnom dolazili iz pank i andergraund muzičke i art scene. Trenutno učestvuje u različitim inicijativama u korist prava urođeničkih zajednica u Meksiku. Član je saveta organizacije War Resisters’ International (WRI) i aktivni član Antimiliarističke mreže Latinske Amerike i Kariba (RAMALC).

Fredy Perlman

I

Tokom XX veka nacionalizam je nekoliko puta proglašavan mrtvim:

– posle I svetskog rata, kada su Austrija i Turska, poslednje evropske imperije, bile razbijene na nezavisne nacije i kada se smatralo da su, osim cionističkih, sve druge nacionalističke težnje ostvarene.

– posle boljševičkog puča, kada se govorilo da je buržoaska borba za samoopredeljnje prevaziđena borbom radničke klase, koja nije nacionalno određena.

– posle vojnog poraza fašističke Italije i nacističke Nemačke, kada su genocidne posledice nacionalizma bile svima vidljive, za šta se mislilo da je trajno diskreditovalo nacionalistički program i praksu.

Ipak, četrdeset godina nakon poraza fašista i nacista, vidimo da je nacionalizam ne samo preživeo već i doživeo pravu renesansu. Nacionalizam nije oživela samo takozvana desnica, već pre svega takozvana levica. Nakon rata sa nacionalsocijalistima, nacionalizam nije više bio pripisivan isključivo konzervativcima, već je postao program i praksa mnogih revolucionara, koji tvrde da je to jedini istinski i delotvorni revolucionarni program.

Levičarski ili revolucionarni nacionalisti insistiraju da njihov nacionalizam nema ništa zajedničko sa nacionalizmom fašista i nacista. Po njima, to je nacionalizam potlačenih ljudi, koji teže ličnom i kulturnom oslobođenju.

Our baba doesn’t say fairy tales i prijatelji – Atina

O tekstu i njegovom kontekstu

Ovaj tekst se sastoji od nekoliko preliminarnih teza o grčkoj naciji i državi. U svom osnovnom obliku, napisan je 2018. kao prilog diskusionoj grupi koja odavno ne postoji, kada je takozvano “makedonsko pitanje” ponovo dospelo na dnevni red. Stari tekst je preformulisan 2022. godine kako bi bio što je moguće razumljiviji čitaocima koji nisu upoznati sa grčkim kontekstom. Njime pokušavamo da pokrenemo dijalog, koji je danas i te kako potreban, o škakljivoj temi nacije i nacionalizma iz perspektive proleterijata; odnosno, iz perspektive koja uopšte nije zainteresovana za očuvanje trenutne forme društva (ili trenutnih formi društva).

De Passage – Pariz

Tekst koji slijedi napisan je i široko distribuiran u jeku pokreta Žutih prsluka krajem 2018. i početkom 2019. godine u Francuskoj. U ovom su periodu, ali i kasnije, manje ili više izravne reference na koncept naroda bile stalne i sveprisutne. Iako su anarhistkinje i druge pojedinke navodno neprijateljski nastrojene prema bilo kakvom obliku nacionalnog konsenzusa bile u velikoj mjeri prisutne u ovom pokretu, antinacionalističke kritike bile su vrlo rijetke i pretežno usmjerene protiv ekstremno desničarskog ološa. Njihovo istjerivanje iz demonstracija često je proglašavano konačnom pobjedom nad nacionalističkom kugom. Međutim, i kod desničarskih i kod ljevičarskih prosvjednika bili su prisutni isti neupitni nacionalni simboli: nacionalne zastave (često upotpunjene regionalnim zastavama), reference na revoluciju iz 1789. (kao što su giljotina i Ustavotvorna skupština), slogani koji apeliraju na “ naše” ljude, napadi na “strani” kapital (multinacionalne kompanije, kamioni koji uvoze proizvode koji su konkurencija “nacionalnom” tržištu, itd.)… “Pitanje imigracije” u ovom je pokretu jednostavno izostavljeno, iako su se diljem Francuske u isto vrijeme neprestano događale pobune u zatvorima za migrante bez dokumenata. Sve to u rijetko viđenoj samodopadnoj tišini koja je stotine izljeva ksenofobije utapala u normalu svakodnevice, a koja je slučajno bila i normala pokreta Žutih prsluka. Oni koji su prekinuli tu šutnju ili su potpuno ignorirani ili najčešće tretirani kao izdajice Naroda…

Prilog anarhističkoj analizi nacionalizma na postjugoslavenskom području

Nacionalizam nas stalno “iznenađuje”, uvijek se ponavlja stalno pitanje njegove privlačnosti, njegove sposobnosti da mobilizira mase koje spremno jure u nove sukobe, ako ne ratne, onda one zamišljenje, mitološke. Uostalom, nacionalizam je upravo to, mitologija o tlu i krvi, o narodu i žrtvi, o “našoj” pravednosti i “njihovoj” agresiji. Pokazao se kao moćno oruđe u rukama države i kapitala, čije interese su mnogi štitili u ime zaštite nacionalnih interesa i ponosa, koje su osjećali kao svoje. Čak i onda kad se čini da nacionalni pokreti dolaze “odozdo”, zapravo je rezultat takvih pokreta uvijek jasan: još jača država i jača pozicija kapitala.

Clandestina – Solun

Danas se imperijalizam uglavnom shvata kao termin koji opisuje tendenciju određenih zemalja da eksploatišu druge zemlje. Ova naizgled jednostavna formulacija vodi ka veoma različitim i ponekad kontradiktornim interpretacijama – i političkim praksama.

uvod

Kako stanovništvo eksploatisanih zemalja pruža otpor? Koje su posledice činjenice da stanovništvo koje prebiva unutar ‘moćnih zemalja’, iako nije odgovorno za svoju poziciju, dobija udeo privilegija svoje zemlje? Da li činjenica da „(čitave) zemlje eksploatišu (druge) zemlje“ sugeriše da bi društva trebalo da budu organizovana u države kako bi se oduprla eksploataciji? I na kraju, da li postojanje suparničkih imperijalizama znači kraj tzv. globalizacije? Sva ova pitanja jasno pokazuju da imperijalizam nije lako definisati. U svakom slučaju, samo značenje reči se promenilo „barem dvanaest puta“ od sredine 19. do sredine 20. veka.[1]

Ovaj tekst, koji se zasniva na premisi da je kolonijalizam kamen temeljac kapitalističkog sistema, prvo razmatra posledice potpunog odsustva pojma ‘imperijalizam’ u Marksovom delu. Potom se ukratko dotiče činjenice da anti-imperijalizam, kako ga koristi levica u službi „borbe protiv imperijalizma“, pribegava istim ideologijama koje je buržoazija koristila protiv feudalizma, odnosno, navodnoj neophodnosti nacionalne države, mitu „razvoja“ i „progresa“, i preovlađivanju ekonomskog nad društvenim i političkim. Konačno, izneta su neka razmišljanja o povratku anti-imperijalizma u aktualnom periodu, gde je nakon navodnog trijumfa globalizovanog kapitalizma navodno usledila duboka kriza, usled koje su na snazi intenzivni antagonizmi unutar sistema.

1.

Jungslawen su bili mladi jugoslavenski revolucionarni nacionalisti iz bosne i hrvatske koji su se politički razvili tokom godina koje su neposredno prethodile Prvom svetskom ratu.

S obzirom da su u velikoj meri bili inspirisani evropskim nacionalističkim pokretima devetnaestog veka, kao i zbog jakog nemačkog intelektualnog uticaja na njih, istoričar Milorad Ekmečić dao im je nemačko ime “Jungslawen”.

Mlada Bosna, grupa koja je 1914. godine izvršila atentat na Franca Ferdinanda u Sarajevu, danas je najpoznatija i najuvaženija sekcija ovog pokreta. Mnogi anarhisti na Balkanu su danas spremni da istaknu anarhističke uticaje na ovu grupu, ili čak da mladobosance proglase za anarhiste, iako su članovi Mlade Bosne jasno odbacili anarhizam zarad nacionalizma.

Namera ovog teksta je pokušaj da se ova konfuzija razjasni.

Uvod

Kada se govori o raspadu socijalističke jugoslavije, kao jedan od uzroka spominje se stoljetna etnička mržnja između srba i hrvata zbog koje država koja ih je nastojala objediniti jednostavno nije mogla opstati. Osim što je taj argument nacionalistički i što do apsurda pojednostavljuje povijest socijalističke jugoslavije, on natrag u povijest projicira koncepcije o etnicitetima ljudi na sjevernom balkanu koje su svoj današnji oblik dobile upravo tijekom perioda socijalističke jugoslavije. U 19. stoljeću, kao i prvoj polovici 20. stoljeća, istovremeno su postojale heterogene predodžbe o tome tko su ljudi koji žive na sjeveru balkana, koje ime za njih koristiti, jesu li jedan narod ili više naroda itd., a ovisile su u velikoj mjeri o trenutnim političkim interesima zastupnika pojedine ideje¹.

Zločini ustaškoga režima u drugom svjetskom ratu na krvavi su način afirmirali jednu dotad politički i društveno marginalnu viziju etničkih odnosa na sjevernom balkanu. Koliko god je pobjeda narodno oslobodilačke borbe (NOB) pod vodstvom Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) bila negacija te vizije, uspostavljena država, Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ), svojim nacionalnim politikama nije uspjela dekonstruirati lažne etničke podjele, već je institucionalizirala i učvrstila spone teritorija, etniciteta i državne uprave. Sentimenti i ideje o nacijama s kojima današnji ljudi s iskustvom života u Jugoslaviji i post-jugoslaviji barataju nisu rezultat povijesnih događaja i ideja ličnosti iz 18., 19. i početka 20. stoljeća koje su danas dio individualnih nacionalnih narativa². Zapravo, pretpostaviti kontinuitet ovih ideja do danas je ahistorijska i nacionalistička ideja. Ti su osjećaji i ideje prije svega rezultat desetljeća institucionalizacije nacija u jugoslavenskim socijalističkim republikama, institucionalizacije kapitalističkih odnosa te svega što to povlači za sobom u svakodnevnom iskustvu ljudi. Kao sljedbenica Kominterne i Lenjinove buržoaske ideologije nacionalnoga oslobođenja³, KPJ je vrlo rano (1920.) izgubila s horizonta opciju da bi alternativa kraljevini jugoslaviji mogla biti išta drugo osim neke druge forme državne vlasti. Zbog iste vjernosti Lenjinu, KPJ je bila glavni entuzijast progresa i kapitalističkoga razvoja koji su nužno isprepleteni s nacionalizmom. Zahvaljujući politici KPJ i SFRJ, reprodukcija života radništva ostati će nusproduktom reprodukcije države i kapitala, a „oslobođeni” ljudi ugnjetenih nacija postat će osnova budućih nacionalnih policija i nacionalnih vojski.

Cilj teksta pred vama je pružiti pregled politika Komunističke partije Jugoslavije u vezi nacionalnoga pitanja, od njena osnutka 1919. godine do raspada SFRJ 1991. godine, razmotriti ih u odnosu na njihov povijesni, društveni i ekonomski kontekst iz perspektive koja jedinu alternativu kapitalističkom društvu vidi u potpunom demontiranju njegovim temeljnih elemenata – apstraktnoga rada, robne proizvodnje, roda, države i nacije. Historiografija iz perioda SFRJ nacionalne politike KPJ kroz povijest procjenjuje iz lenjinističkoga kuta, ocjenjujući pozitivnim sve što je tome blisko, a kao zablude ili nedoraslost problemu sve ono što se odmiče od Lenjinovih koncepcija. Suvremena historiografija ocjeni ovih politika također pristupa isključivo iz buržujskih perspektiva – desne ili lijeve, a ne iz perspektive radništva. Desna perspektiva u Jugoslaviji vidi isključivo gušenje nacionalnih sloboda za što ćemo vidjeti da je vrlo daleko od istine. Lijeva perspektiva se mahom vodi logikom osvajanja i očuvanja kontinuiteta državne moći, pozitivno ocjenjujući politike koje su po njima pridonijele utjecaju KPJ i stabilnosti SFRJ.

Grupa protiv nacionalizma – Solun

Ovaj tekst je prvo poglavlje publikacije pod naslovom “Naprijatelj je jedan… nacija, anti-imperijalizam i antagonistički pokret” koju je sastavila Grupa protiv nacionalizma 2007. godine. Grupa je bila deo skvota Fabrika Yfanet i skupštine koja je i dalje aktivna u Solunu. Kolektiv je povodom pogroma 4. septrembra 2004., nakon poraza grčkog nacionalnog fudbalskog tima od strane Albanije, shvatio da je neophodno da se pozabavi pitanjem nacionalizma-patriotizma. Manja grupa je, putem skupštine, odlučila da se više usredsredi na ovo pitanje i da ode korak dalje s postojećom analizom.

Verujemo da čak i danas, 14 godina kasnije, ovaj tekst ima puno toga da ponudi u rešavanju misterije oko toga šta čini naciju i koji elementi predstavljaju plodno tle za pojavu nacionalizma. To je važno zato što nastavljamo da se suočavamo s nacionalizmom u školama, na trgovima, na protestima, pa čak i u društvenim pokretima. Smatramo da projekat poput ovog može da predstavlja prvi korak ka njegovoj dekonstrukciji.